De paalkast. Een nieuw huis voor de bijen op Moestuin Leyduin

Sinds een paar weken staat er een nieuwe bijenkast in de tuin, een paalkast. In onderstaande tekst legt imker Albert Knol uit waarom hij samen met een vriend deze kast gemaakt heeft.

Met name in het voorjaar legt de koningin een enorme hoeveelheid eitjes, dit kan oplopen tot wel 2000 eitjes per dag’. Het bijenvolk groeit in die periode dus snel. Op een gegeven moment, als de bijenkast echt vol is, besluit het volk om koninginnendoppen te maken, dit zijn behuizingen waarin nieuwe koninginnen geboren gaan worden. Een koninginnendop lijkt op een pinda en hangt ergens onderaan de raat.  De oude koningin legt er een eitje in, dit eitje wordt een larf, deze larf krijgt alleen maar koninginnengelei te eten en na 16 dagen kruipt er een nieuwe koningin uit.  Echter, voordat deze koningin geboren wordt, moet de oude koningin vertrokken zijn. Twee koninginnen in één kast wordt een strijd op leven en dood. De oude koningin vertrekt dus voordat haar opvolgster geboren is. Samen met ongeveer de helft van het volk zwermt zij uit. Een zwerm is altijd een prachtig gezicht; duizenden bijen komen dan tegelijk de kast uit. Na een paar minuten als een wolk door de lucht gevlogen te hebben, vormen ze een bol die ergens aan een tak of aan het hek gaat hangen. Dat is het moment voor de imker om de zwerm te scheppen, voordat ze zelf een nieuwe plek gevonden hebben en met z’n allen daar naar toe gaan.

Zwermen

Veel imkers vinden het geen goed idee als de bijen gaan zwermen. Zwermen betekent een onderbreking van de honingaanmaak en bovendien bestaat de kans dat je je volkje kwijt raakt. Daarnaast kunnen bijenzwermen overlast bezorgen als ze bijvoorbeeld in de spouwmuur van een woning gaan zitten.

Ze grijpen in door, voordat het volk gaat zwermen, de koningin te vangen en samen met wat andere bijen in een nieuwe kast te doen. Het achtergebleven volk raakt dan in paniek en gaat een werkstercel ombouwen tot koninginnencel. Door deze potentiële werksterbij koninginnengelei te geven, krijgt zij de eigenschappen van een koningin; ze kan ook eitjes leggen. Het volk heeft haar zwermdrift verloren en de imker heeft twee volkjes. Dit gaat bijna altijd goed…

Even terug in de tijd

Fossielen tonen aan dat de honingbij al 1,6 miljoen jaar bestaat, al die tijd heeft ze zich weten aan te passen aan een veranderende omgeving. De mens bestaat als soort zo’n 150.000 jaar. Ongeveer 10.000 jaar geleden is de mens begonnen met honing tot zich te nemen.

Ongeveer 100 jaar geleden is de imkerij sterk geïntensiveerd; imkers proberen onder andere door het zwermen te verhinderen de honingopbrengst te vergroten.

Bijensterfte

De afgelopen 10 a 20 jaar worden we geconfronteerd met allerlei ziektes van de bijen. Omdat bijen zo belangrijk zijn voor de voedselvoorziening hebben vele wetenschappers nagedacht over de oorzaken van de bijensterfte en wat je er aan kunt doen. Een oorzaak is in ieder geval de varroamijt. De varroamijt is een parasiet die zich alleen kan voortplanten in het broed (de cellen waarin de ontwikkeling van ei tot bij plaats vindt) van bijen. Bijen worden dan geboren met lichamelijke afwijkingen en zijn ten dode opgeschreven.

Daarnaast zouden oorzaken kunnen zijn pesticides, een verarmd voedselaanbod en straling van zendmasten.

Een groeiende groep imkers denkt dat de conventionele imkermethodes ook een oorzaak zouden kunnen zijn.

De imkerwereld is dus verdeeld, tussen conventionele imkers (deze vormen de meerderheid) en de niet-ingrijpende imkers. Daarnaast heb je ook nog imkers die er een beetje tussenin zweven.

Ingrijpen …

De conventionele imkers bestrijden de varroamijt door de raten in de kasten met oxaalzuur en/of mierenzuur te behandelen en het darrenbroed weg te snijden. Darrenbroed zijn de cellen waaruit de mannetjes bijen; de darren geboren worden. De varroa-mijt heeft een voorkeur voor darrenbroed en darren maken geen honing, ze eten het alleen op. De enige tot nu toe bekende functie van darren is het bevruchten van de koningin en daar heb je er niet zoveel voor nodig. Door het darrenbroed weg te snijden doe je dus aan varroabestrijding en je hebt een grotere honingopbrengst. Twee vliegen in één klap.

En, zoals reeds verteld grijpt de conventionele imker in op het voortplantingssproces van de bijen, door de bijen niet te laten zwermen.

… of niet

De paalkast is (net zoals de hangkorf trouwens) een kast voor de niet-ingrijpende imker. Omdat de kast zo moeilijk te bereiken is, doet de niet-ingrijpende imker heel veel niet. Hij   snijdt geen darrenbroed weg (= castratie van je volk) en doet niet aan zwermverhindering. Zwermen is trouwens ook goed tegen varroa, omdat er dan een broedloze periode ontstaat. Bijvoeren en honing oogsten; met beleid en met mate, liever niet. Last but not least behandelt hij zijn volk niet met oxaalzuur of mierenzuur.

Consequentie van deze werkwijze is wel dat zwakke volken het niet gaan halen, het zal tijd vergen om door natuurlijke selectie sterke weerbare volken te maken.

De paalkast komt voort uit die gedachte; door natuurlijke selectie de bijenvolken weer sterk en weerbaar maken. Uiteindelijk moet de bij zelf de varroamijt overwinnen. De imker probeert niet te helpen, maar laat het aan de bijen over, hij kan er niet meer bij. Andere voordelen zijn dat ook andere gronddieren en -insekten er moeilijker bij kunnen en dat de kast minder last heeft van optrekkend vocht. Volgens Thomas Seeley, vooraanstand bijenwetenschapper, is de ideale hoogte 6,50 meter, maar dat zou voor nu een te grote praktische uitdaging worden.

Wat de niet-ingrijpende imker nog wel doet is proberen een goede woonomgeving met veel dracht voor de bijen te maken en natuurlijk zwermen vangen en ze een goede behuizing te geven. De rest moeten de bijen zelf doen. Als we ze de kans geven, moet dit lukken. Een soort dat al 1.6 miljoen jaar kan overleven weet vast wel hoe dit moet.

 

Albert Knol

PS: Wilt u helpen? Plant dan bijenplantjes, zie www.drachtplanten.nl voor een overzicht.